Korunmak veya süreci geciktirmek için iyi eğitim almak, zihni sürekli çalıştırmak, Akdeniz tarzı yeşillik ve balık ağırlıklı beslenmek, vitamin eksiklikleri varsa zamanında tedavi ettirmek, tansiyon, şeker ve kolesterol yüksekliklerinin tedavilerini yaptırmak önemlidir. Alzheimer hastalığına yakalanma riski, eğer ebeveynlerden biri bu hastalığa sahipse daha yüksektir ve hasta daima bakıma ihtiyaç duyar.

Yakın Doğu Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi Nöroloji Anabilim Dalı Başkanı ve Kıbrıs Türk Nöroloji Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Yrd. Doç. Dr. Amber Eker’in yaptığı açıklamaya göre demans, genellikle ileri yaşlarda ortaya çıkan ve çoğu kez yavaşça ilerleyen, beynin bilgi, davranış ve gündelik yaşamı sürdürme konularında gösterdiği yetersizliktir. Her unutkanlık demans değildir. Hafızanın yanında konuşma, alet kullanma vb. becerilerin kaybıyla birlikte, kişinin günlük hayatının etkilenmesi durumunda ortaya çıkan tabloya demans denebilir. Kişinin günlük yaşamının etkilenmesi tanı için önemlidir.

Demans sadece hafıza problemi değildir. Hafıza kaybı yanında, giyinme, düzgün bir biçimde yemek yeme, alet kullanma gibi kazanılmış becerileri gerçekleştirmekte güçlük, kişilik, davranış değişiklikleri, dili kullanma ve konuşulanları anlamada bozukluk, yol bulamama, aritmetik yapamama, içe kapanma, canlı hayaller görme gibi belirtiler demansın habercisi olabilir. Tüm bu belirtiler ayrı ayrı görüldüğü gibi hepsi bir arada da görülebilirler.

Yaşlılıkla İlişkili Unutkanlık ve Demans Başlangıcı Nasıl Ortaya Çıkar?

Yaşlanma ile kişilerde ılımlı bir unutkanlık olabilir. Bu durum ilerlemediği sürece herhangi bir hastalığa yol açmaz. Fakat bu tip hastaların, unutkanlıklarında ilerleme olup olmadığı konusunda takip altında olması gerekir.

Hafif kognitif bozuluk (hafif hafıza bozukluğu) halk arasında Alzheimer başlangıcı olarak adlandırılan tabloda, hastanın hafıza ile ilgili belirgin bir yakınması olmaz. Genelde hastanın ailesi, daha önce yaptığı işlerde bir miktar zorlanma yaşadığını belirtir. Her yıl bu tabloya sahip 10 hastadan birinin Alzheimer'a dönüştüğü bilindiği için hastaların düzenli takibi büyük önem taşır.

Demans ve Alzheimer Aynı Şey Midir?

Alzheimer bir demans çeşididir ancak her demans Alzheimer hastalığı değildir. Alzheimer hastalığı dışında demansa neden olan birçok hastalık ve durum bulunur. Alzheimer’da hastanın ilk olarak  hafızası etkilenir. Zaman içinde bu, unutkanlığa, yön bulamama, giyinememe, idrar tutamama, muhakeme yapamama ve çeşitli davranış bozukluklarına dönüşür. Korunmak veya süreci geciktirmek için iyi eğitim almak, zihni sürekli çalıştırmak, Akdeniz tarzı yeşillik ve balık ağırlıklı beslenmek, vitamin eksiklikleri varsa zamanında tedavi ettirmek, tansiyon, şeker ve kolesterol yüksekliklerinin tedavilerini yaptırmak önemlidir.

Alzheimer Hastalığı İçin Risk Faktörleri Nelerdir?

Bu hastalık için en önemli risk faktörü ileri yaştır. Alzheimer hastalığının görülme sıklığı yaş ile artar. 65 yaş üstü her 8 kişiden birinde, 85 yaş üzerindeki kişilerde ise her 2 kişiden birinde görülür. Alzheimer hastalığı beyin hücrelerinin programlanandan daha erken, yaşa göre beklenenden daha hızlı küçülmesi ve kaybı nedeniyle olur ve bulaşıcı değildir.

Alzheimer Genetik Bir Hastalık Mıdır?

Alzheimer hastalığına yakalanma riski, eğer ebeveynlerden biri bu hastalığa sahipse daha yüksektir. Şu an Alzheimer hastalığının kalıtımla nasıl geçtiği konusunda çalışmalar devam etmektedir. Kalıtım yanında başka faktörlerin de hastalığın ortaya çıkmasına neden olduğu düşünülmektedir. Çok nadir (yaklaşık 100 hastanın 5'inde) olmakla birlikte, ırsi formları mevcuttur.

Demans Kimlerde Sıklıkla Görülür, Kimler Risk Altındadır?

Ailede demansı, beyin damar hastalığı için risk faktörleri içeren (yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, şeker hastalığı), sık kafa travması geçiren bireyler ve düşük eğitim seviyesi, en önemlisi de ileri yaş (>80) demans için risk faktörleridir.

Demans Teşhisi Nasıl Konur?

İlk önce hasta ve mutlaka onu iyi gözlemleyen yakını ile görüşme yapılması son derece önemli. Hastanın hayatında nelerin değiştiği, neleri unuttuğu sorgulanır ve sonra hafızanın, işlem yeteneğinin, şekilleri kopyalama becerisinin ve daha birçok beyin işlevinin kontrol edildiği nöropsikolojik testler uygulanır. Unutkanlık testleri denilen bu testler hastalığın tanısında ve takibinde oldukça önemlidir. Mutlaka her hastada tedavi edilebilir unutkanlık sebebi olabilecek tiroid hormonlarına ve vitamin B12 düzeyine bakılır. Hastanın demansı olduğu kanaatine varılırsa, beyin MR’ı çekilir. Beyinde bir küçülme olup olmadığı veya beynin hangi bölümünde küçülme olduğu incelenir.

Hasta Yakınlarına Hangi Önerilerde Bulunabiliriz?

Hasta yakınları, bakıma ihtiyaç duyan hastaları nedeni ile alışkanlıklarını ertelemek zorunda kalır ve hatta aile içi çatışmalar dahi yaşanabilir. Bu zor günleri yaşarken mutlaka yakınlardan destek almak ve aile içinde görev dağılımı yapmak önemlidir. Günlük hayattaki giyinme, yemek yeme, banyo yapma gibi rutinler demans hastası için oldukça güçtür ve hastaya yardım edilmesi gerekir. Fakat bu, aktiviteyi onun yerine bir başkasının yapması olarak algılanmamalı mümkün olduğunca hasta günlük aktivitelerini yardım eşliğinde kendisi yapmalıdır.

Hastalarla iletişim kurarken kısa ve basit cümleler kurulmalı, konuşmaya başlarken hastanın öncelikle dikkatini konuşan kişiye vermesini sağlamak gerekir. Hastanın yüzüne bakmak, yanıt vermesi için zaman tanımak, sözünü kesmemeye dikkat etmek son derece önemlidir.

İleri demans hastaları ise genellikle tuvalet ihtiyacının geldiğini fark edemez ya da tuvaletin yerini veya nasıl kullanılacağını bilemez. Hastany gün boyunca tuvalete gitmesini hatırlatmak gerekebilir. Tuvaletin kapısına büyük harflerle, kolay okunur şekilde yazılması da yardımcı olacaktır. Hastalığın seyri ilerledikçe bazı demans hastasında idrar ve barsak kontrolünde güçlükler yaşanır. Aynı zamanda demans hastaları uyku problemleri, gece huzursuzlukları yaşayarlar. Hastalığın seyri süresince hayaller görme, olmayan olaylara inanma gibi belirtiler çıkar. Uyku bozukluklarına, hayallere ve hırçınlıklara ilaçlar ile müdahale edilir ve bu durumlar hastayı takip eden doktora çekinmeden aktarılmalıdır.

Bakıma muhtaç olan hastaların her zaman üzerinde taşıyacağı künyesinde kimlik ve acil durumlarda aranacak kişilerin telefonlarının olması güvenlik açısından son derece önemlidir.